Синхрондау бойынша кеңес «Балабақша мен мектептегі генеративті бала» Дайындаған тәрбиеші: Н. В. Гавриленко.

«№2 бөбекжайы» МКҚК

Синхрондау бойынша кеңес

«Балабақша мен мектептегі генеративті бала»

Дайындаған тәрбиеші: Н. В. Гавриленко.

Мектепке дейінгі жас- бұл баланың жеке басының алғашқы қалыптасу жасы. Дәл осы уақытта мектеп жасына дейінгі баланың өмірінде маңызды рөл атқаратын құрдастарымен қарым-қатынас басталады, өйткені бұл баланың жеке басының әлеуметтік қасиеттерін қалыптастыру, қарым-қатынасты дамыту шарты. Құрдастарымен қарым — қатынаста мінез-құлық проблемалары туындайды-агрессивтілік, зейіннің нашарлығы немесе өзін-өзі бағалаудың төмендігі сияқты? Белсенділіктің жоғарылауы, ашуланшақтық, ашуланшақтық, сезімталдық, басқа балалармен қарым-қатынас орнатудағы қиындықтар. Баланың проблемаларын Дағдылар мен дағдыларға қалай өзгерту керектігін сіз назарыңызға ұсынылған кеңеспен танысу арқылы білесіз.

                 Белсенділіктің жоғарылауы немесе гиперактивтілік

Ата-аналар баланың белсенділігі мен мазасыздығынан шаршап қана қоймай, балалардың өздері де зардап шегеді. Олар тез шаршайды, үнемі көз жасын төгеді, қоршаған ортаның кез-келген өзгеруіне күрт жауап береді, көңіл-күйлері жиі өзгереді. Сондықтан балаға эмоциялар мен белсенділікті басқаруға үйрету арқылы көмектесу керек. Гиперреактивтілігі бар балаларда белсенділіктің жоғарылауы өте айқын көрінеді, сондықтан ол оның қызметін бұзады. Бала бір минут тыныш отырмайды, үнемі әбігерленеді, алаңдайды, оның әрекеттері жеткілікті мақсатты емес, оған қандай да бір мақсатқа жету үшін қажетті бірнеше дәйекті әрекеттерді орындау өте қиын. Мұндай балалардың іс-әрекеттері көбінесе импульсивті болып табылады (алдымен олар жасайды, содан кейін ойлайды), олар абайсызда болуы мүмкін, кейде тіпті өздері үшін қауіпті (олар өзін-өзі сақтау инстинкті дамымаған сияқты). Сондай-ақ, мұндай балаларда көлем мен шоғырлану қатты зардап шегеді, ол назар аудара алады, оңай алаңдатады, назарын кез-келген сыртқы дыбысқа, кез-келген қозғалысқа еріксіз ауыстырады.

Балаңыздың «артық» белсенділіктен арылуы үшін не істеу керек?

- Оған белгілі бір жағдайлар жасаңыз, сонымен қатар ұсыныстарды орындаңыз:

- Күннің нақты режимін сақтаңыз, балаларды шамадан тыс әсер етуден сақтаңыз (теледидар, компьютер, адамдар көп жиналатын орыннан аулақ болыңыз;

- Отбасындағы жанжалдардан аулақ болыңыз, баланың алдында ұрыспаңыз;

- Баламен қарым-қатынасты түсіну мен сенімге негіздеңіз;

- Ол басталған істі соңына дейін жеткізе алған әрбір жағдайда баланы мадақтауды ұмытпаңыз;

- Баланы пассивті ойындарға үйрету (оқу, сурет салу, модельдеу, дизайн);

- Балаға жағымды эмоциялар беруді, құшақтауды және оны қаншалықты жақсы көретініңізді айтуды ұмытпаңыз.

Импульсивтілік

          Балаңыздың импульсивті ме, жоқ па, сіз келесі мінез-құлық реакциясынан түсіне аласыз: ашуланшақтық, көңіл-күй, жылау, оңай тітіркену. Импульсивті бала рефлексиядан гөрі қозғалысқа көбірек көңіл бөледі. Мұндай мінез-құлық реакциялары 2-ден 2,5 жасқа дейін пайда бола бастайды және оның қандай реакциясы дұрыс және қайсысы оған зиян тигізетінін айту өте маңызды.

                                            Импульсивті баланың күрделілігі неде?

Олар тек жеке тәжірибелерінен, қорытындыларынан, қателіктерінен үйренеді.

Оларда билік проблемалары бар. Егер мұғалім мұндай баланы итеріп, сындырса, онда ол наразылық пен қарсылық алады.

                                     Олар жұмсақтықты, қамқорлықты, сүйіспеншілікті әлсіздіктің көрінісі ретінде қарастыра а    латындығына дайын болу керек. Реакция сіз сияқты болмайды

күте тұрыңыз.

Олардың достары аз, өйткені әлеуметтік қарым-қатынас дағдылары нашар дамыған.

            Белсенділікті басу керек пе немесе назар аудармаукерек пе?

Екеуі де қате болады! Міндет-оны осы әлемге бейімдеу, оны жазаламай-ақ шектеулер мен «шеңберлерге» үйрету. «Немесе сіз немесе мен» стратегиясы жұмыс істемейді. «Біз бір-бірімізден өзгеше бола аламыз» стратегиясын таңдаған дұрыс.

Эмоционалды теңгерімсіздікпен жұмыс істеу оның өз сезімдері мен қажеттіліктерін жақсы түсінуі болып табылады

тұр. Және оларды айналадағы әлемді бұзбай көрсетті.

Мысалы: «Сіз маған қазір телефон алуға рұқсат бермеймін деп ашуланасыз ба? (жауап күтеміз) мен түсінемін, сен ойнағанды ұнатасың, бірақ қазір ұйықтайтын уақыт. Ертең жалғастыратын уақыт болады.

Мұндай балаларға нақты ережелер мен шекаралар қажет. Бұл жағдайда оның өзін-өзі бақылау формаларын табуға мүмкіндігі болатын жағдайлар жасау керек.

Баланың импульсивтілігін қалай түзетуге болады?

•         Ереже-сабырлы болуға тырысу және баланың эмоционалдығын жұқтырмау. Баланың ашуланшақтығын сенімді мінез-құлықпен және осы немесе басқа эмоцияны қалай білдіруге болатындығы туралы түсіндірмелермен түзету қажет.
•         Ересек мектеп жасына дейінгі балалар мен бастауыш мектеп жасындағы балаларға ертегілер жақсы әсер етеді, онда кейіпкер ашуланшақ бола отырып, осы бейімділікті жеңіп, сабырлы және ұстамды әрекет етеді. Балаға кейіпкердің мінез-құлқындағы айырмашылықты түсіндіріңіз.
• Егер бала қазірдің өзінде пайда болса, оған айқайлауға болмайды, оны тыныштандыру мүмкін болмайды. Тыныштандыратын сөздер әрекет етпейді. Сіз оған тыныштық пен тыныштық беруіңіз керек, бірақ одан қандай мінез-құлық күтілетінін және неге тыныш эмоционалды тон маңызды екенін нақты түсіндіруіңіз керек.
• Импульсивтілік шабуылының алдын алуға тырысу керек. Бірақ егер ол орын алса, сіз баланы үнсіз қалдыра алмайсыз, кейбір жағдайларда сіз оны тітіркену көзінен алшақтатып, басқа әрекеттерге тыныш ауысуыңыз керек, ал басқаларында, керісінше, оны тастап, назардан тыс қалдырған жөн. Бала тынышталған кезде, оның неге сонша ашуланғанын және қозғанын біліп, оған мінез-құлық нұсқаларын ұсыну маңызды.
•  Егер бала ашуланса және ашуланса, оған эмоцияларын босатуға және тыныштандыруға мүмкіндік беретін қызықты психологиялық ойындар ұсыныңыз, мысалы: «Менің көңіл – күйім»
• «Мазақтау»  (бірақ ренжітпейтін, бірақ күлкілі емес, «Жыртамыз, жинаймыз» (қажет емес ескі газеттер мен журналдарды жыртып, үйіп тастаңыз: кім ары қарай немесе себетке кім дәл түсіреді).

Ересектерге арналған шпаргалка

«Генеративті баланың ата-анасына қандай білім беру стратегиясын таңдау керек?»

Гиперреактивтілігі мен импульсивтілігі бар балалар өз өмірін нақты ұйымдастыруды қажет етеді — мұндай ұйым баланың белсенділігін тежемеуі керек, бірақ бұл әрекетті өзіне және айналасындағыларға тиімді басқаруға көмектесуі керек.

Гиперактивті баланың өмірін құрылымдау ата-аналардан беріктік пен дәйектілікті талап етеді. Гиперактивті балаларға рұқсат етілген мінез-құлықты анықтайтын нақты шекаралар қажет. Сіз «Олармен бірге жүре алмайсыз» — бұл тек ретсіз күшеюіне әкеледі. Сонымен қатар, сіз олардың қолынан келмейтінін талап ете алмайсыз — бұл табиғи түрде бағынбауға, наразылыққа, ал ең жағымсыз нәрсе — баланың өзіне жаман, тентек ретінде қарауына әкеледі.

Гиперактивті балаға ұсынылатын ережелер қарапайым, түсінікті, мүмкіндігінше аз болуы керек. Егер бірдеңе «мүмкін емес» болса, онда тыйым әрдайым сақталуы керек және баланың табандылығына немесе ананың көңіл - күйіне байланысты емес.

Балаға күннің нақты режимі қажет, әдеттегі тәртіпті бұзбауға тырысу керек. Күн режимі ішкімаақты реттеуге ықпал етеді, бірақ бұл үшін ол тұрақты болуы керек және кездейсоқ емес.

Баланың шамадан тыс жүктелуінен аулақ болу керек. "Оны дұрыс шаршату" идеясы релаксация мен жақсы ұйқыдан гөрі шамадан тыс қозуға әкеледі. Ойыннан кейін демалуға уақыт бөлу керек, әсіресе физикалық белсенділіктің жоғарылауымен байланысты. Ұйықтар алдында жағдай тыныш болуы керек. Тәртіпсіздік, шашыраңқы заттар-гиперактивті баланың өмір сүру кеңістігінің өте тән белгісі. Ол бір әрекеттен екіншісіне тез ауысады, сондықтан алынған затты орнына қоюға уақыт пен көңіл бөлінбейді. Ойыншықтарды бірге алып тастаған дұрыс, ал балаға берілген тапсырмалар көлемі жағынан аз болуы керек.

Үйде ащы дыбыстарды, шуды азайтқан жөн, теледидар немесе радионың фонында өмір сүрмеңіз, баланың қарым-қатынасын қатты немесе шиеленісті түрде анықтаңыз. Гиперактивтілігі бар кішкентай балалар цирк, қонақтар, ұзақ сауда сапарлары болсын, күшті тәжірибені шектеуі керек, ал кез-келген іс-шараны уақытты шектеп, әдеттегі күн режиміне енгізген жөн.

Әрқашан, тіпті баланың ең кішкентай жетістігін, оның мінез-құлқын өзгертуге және мақсатына жетуге тырысуын ынталандыру қажет. Ынталандыру мақұлдау сөздері, жетістіктерді мойындау, еркелету болуы мүмкін. Баламен сабақтар оның қызметі сәтті болатындай етіп құрылуы керек, ал алға қойылған мақсат — қол жеткізу.     

Гиперактивті баланың назарын қалай үйретуге болады? Сабақтарды қажетті іс-әрекеттердің реттілігін түсінетіндей етіп құрыңыз, мақсатқа жету мақсатын көріңіз. Нәтижеге келесі сабаққа дейін кешіктірмей, осы сабақ кезінде қол жеткізу керек. Егер бала 5-7 минуттан артық шоғырланған әрекеттерге төтеп бере алмаса-оған қол жеткізу үшін мақсат қоюды жеңілдетіңіз. Алынған нәтижеге бірге қуануды ұмытпаңыз. Бірақ сабақ кезінде баланың қозғалғыштығын шектеудің қажеті жоқ: ол еденде отырып, анда-санда секіріп отырып, бірдеңе жасай алады - егер оның назары іс-әрекет өрісінде болса.

Балаңызға импульсивтілікпен күресуге көмектесіңіз-нәтижелерден ләззат алыңыз және олармен мақтаныңыз, сонда бірге нәтижеге жетесіз!